Een dialoog tussen Zinzi de Brouwer en Linda Valkeman

Het Secondhand Speculation Oracle Deck is een digitale illustratie van een nieuwe werkmethode om met de deelnemer op onderzoek uit te gaan en te werken vanuit de marge. In deze methode staat solidariteit centraal en is het Deck het instrument om te communiceren, samen te visualiseren en te spelen. Het orakeldeck dient zowel als gereedschap en als metafoor om na te denken over de spanningen tussen individuele en collectieve identiteit. Het orakeldeck zal in 2024 te koop zijn.
 
Zinzi (Z): Laten we beginnen met waarom het orakeldeck Secondhand Speculation belangrijk is.

Linda (L): Spelen met het orakeldeck is een effectieve manier gebleken om op een natuurlijke manier met elkaar in contact te komen. Het orakeldeck dient als hulpmiddel om een gesprek te openen, maar ook als metafoor voor het navigeren tussen de individuele en collectieve dynamiek en identiteit van het kaartspel. Door samen aan de slag te gaan kunnen we samen leren en bevragen we de relatie die we als mensheid hebben met de planeet. Het geeft ons de tools om dit vraagstuk van verschillende invalshoeken te bekijken.

Z: Ik pak een van de kaarten op en het verhaal van de kaart spreekt mij al aan. Over agency, over soevereiniteit, over verantwoordelijkheid. De kaarten brengen ons terug naar onze zintuigen, terug naar ons lichaam. Ze maken ons bewust van de samensmelting van de doorleefde ervaringen van het lichaam en hoe dat al zoveel zegt over hoe een individu op de kaarten reageert, of dat nu positief of negatief is. Het is een oefening voor je eigen (her)positionering. Wat het interessant maakt als je met deze kaarten op verschillende plekken reist, zoals jij en ik de afgelopen maanden hebben gedaan. De kaarten zijn een natuurlijke vertaling van het werk dat jij doet in Accra met de Kantamanto gemeenschap en het werk dat ik doe met de Tsonga gemeenschap in Inhambane. Om de lezers een context te geven, voelden we allebei de behoefte aan parallelle landschappen om met elkaar uit te wisselen en een South-South interactie te hebben, gerelateerd aan textielafval en inheemse technologie. Van daaruit zijn we begonnen met het verkennen van radicaliserende ruimtes waarin we het centreren en decentreren van belichaamde ervaringen binnen een dekoloniale context onderzoeken. Je wordt je snel bewust van de veelzijdige ervaringen van het lichaam op deze manier. Vooral omdat je voortdurend geconfronteerd wordt met wat zich niet in het centrum bevindt. Angela Davis^[1] schrijft over het radicaliseren van bewegingen en hoe je daarvoor een intersectionele benadering van radicaliseren nodig hebt. In de wereld waarin we nu leven, raakt dit me diep. Zeggen dat mijn bevrijding verbonden is met jouw bevrijding^[2]. Dingen als intersectioneel zien is jezelf confronteren met je eigen betrokkenheid bij een zaak die is gebeurt op een heel andere geografische locatie.

L: Dit brengt me bij de compilatie van kaarten over het element vuur tijdens onze laatste workshop in Accra op 22 november. Eén kaart toonde een 3D-ontwerp ‘Utopian Resurgence’. Het beeld toont versleten stoffen, gestreeld door de golven van de oceaan en gevormd door de aanraking van de aarde en het heeft een enorm wildvuur op de achtergrond, wat de sporen illustreert die we hebben achtergelaten op Moeder Aarde, de desintegratie en het gebrek aan verbinding met de natuur. Als een paradijs dat wordt verwoest. Maar om te begrijpen wat er op het spel staat, moet je beide kanten van de kaarten bekijken. Je ziet de natuur terugvechten dwars door het vuur heen. Schreeuwend: “jullie mensen hebben het Antropoceen gecreëerd, maar het Antropoceen bijt terug”. De deelnemers kwamen tot het inzicht dat het element vuur een overgangselement is. Iemand anders hield de kaarten ‘Overgangen’ en ‘Boeren’ vast, en we spraken over hoe je boeren in Ghana hun velden ziet verbranden om groei te stimuleren. Vuur verandert de radicale beschikbaarheid om te bemesten, voor nieuw leven, voor nieuwe (alternatieve) toekomsten.

Z: Als je jezelf in een positie van radicale openheid plaatst, wordt het spel met woorden ook interessant. We moedigen mensen aan om met de kaarten te spelen: ze te verplaatsen, er intuïtief een te kiezen, enz. Maar het is natuurlijk ook serieus. We zijn van een wereld in pandemische nood naar een wereld gegaan die in verraderlijke staat van genocide verkeert, ook via de sociale media. Er is zoveel ongemak en er gebeurt zoveel, zowel voor het individu als voor ons als collectief. Spelen in zo’n sfeer doet me denken aan Bayo Akomolafe’s cursus We Will Dance with Mountains: Into the Cracks!^[3] waarin hij een provocatie geeft over wat het betekent om gezond te zijn als de wereld uit elkaar valt. Wat betekent het om gezond te zijn als je getuige bent van wreedheden? Dit is het voortdurende verhaal van mondiale kwesties die veranderen en afnemen. Wat is onze RESPONSE-mogelijkheid hierin? Kunnen we ons nog bezighouden met wat er in ons gebeurt? En wat betekent het om te spelen als het voelen van ongemak deel uitmaakt van het spel? De kaarten staren je aan. Je postte kort daarna op je sociale media over radicale empathie. Wat wilde je daarmee communiceren?

L: Het beoefenen van radicale empathie, wat Terri Givens^[4] conceptualiseert als “verder gaan dan in andermans schoenen te staan […] door acties te ondernemen die niet alleen die persoon helpen, maar ook onze samenleving verbeteren” stelt ons in staat om culturele en maatschappelijke verschillen te overwinnen terwijl we onze verschillende achtergrond en ervaringen erkennen. Ik begon de vele mogelijkheden van het orakeldeck te zien en zag het als een hulpmiddel om radicale empathie te beoefenen. De kaarten hebben een mobiliserende kracht en wakkeren ideeën en voorwaarden aan voor collectieve actie en collectieve genezing. Tegelijkertijd stellen ze ons in staat om individuele emoties en gedachten te identificeren. Zoals Givens zegt, “in plaats van onszelf op te vatten als één mensheid, herinnert het ons aan onze vele mensheden”.

Z: Mode is de lens waardoor we kijken in ons werk, maar we raken zoveel meer aan. Hoe we bijvoorbeeld werken met vrouwen in het veld in het Zuiden, in hun lokale context, met hen praten en van hen leren. Het idee van radicale empathie die zich vertaalt in een barmhartige blik, in het kader van een dekoloniale blik. We kunnen niet wegkijken. Wat (blootgelegde) genocide ons in 2023 over de hele sociale media leert, is dat het in je gezicht is, je kunt het niet ontkennen. Er zijn mensen die hierin een rol spelen en zoveel mogelijk licht werpen op wat er in de wereld gebeurt. Elkaar op een andere manier ontmoeten. Het gaat niet om het vinden van oplossingen. Dit doet me weer denken aan Akomolafe’s werk waarin hij schrijft over post-activisme^[5]. Ik begrijp het als volgt: Denken dat je oplossingen vindt, kan contraproductief zijn en zelfs niet waar we in de eerste plaats naar op zoek zouden moeten zijn. Wanneer we de kaarten van Secondhand Speculation op de grond leggen, of dat nu op een dak in Accra is of op een vloer in een geïnstitutionaliseerd gebouw in Duitsland, confronteren we de deelnemers met de wereld die zo subjectief kan zijn. We gaan voorbij aan het oordeel dat wat de kaarten in je zintuigen oproepen, zich vertaalt naar hoe je de wereld hebt ervaren. Meer en meer ruimte creëren voor de marge.

Z: Als je jezelf in een positie van radicale openheid plaatst, wordt het spel met woorden ook interessant. We moedigen mensen aan om met de kaarten te spelen: ze te verplaatsen, er intuïtief een te kiezen, enz. Maar het is natuurlijk ook serieus. We zijn van een wereld in pandemische nood naar een wereld gegaan die in verraderlijke staat van genocide verkeert, ook via de sociale media. Er is zoveel ongemak en er gebeurt zoveel, zowel voor het individu als voor ons als collectief. Spelen in zo’n sfeer doet me denken aan Bayo Akomolafe’s cursus We Will Dance with Mountains: Into the Cracks!^[3] waarin hij een provocatie geeft over wat het betekent om gezond te zijn als de wereld uit elkaar valt. Wat betekent het om gezond te zijn als je getuige bent van wreedheden? Dit is het voortdurende verhaal van mondiale kwesties die veranderen en afnemen. Wat is onze RESPONSE-mogelijkheid hierin? Kunnen we ons nog bezighouden met wat er in ons gebeurt? En wat betekent het om te spelen als het voelen van ongemak deel uitmaakt van het spel? De kaarten staren je aan. Je postte kort daarna op je sociale media over radicale empathie. Wat wilde je daarmee communiceren?

L: Het beoefenen van radicale empathie, wat Terri Givens^[4] conceptualiseert als “verder gaan dan in andermans schoenen te staan […] door acties te ondernemen die niet alleen die persoon helpen, maar ook onze samenleving verbeteren” stelt ons in staat om culturele en maatschappelijke verschillen te overwinnen terwijl we onze verschillende achtergrond en ervaringen erkennen. Ik begon de vele mogelijkheden van het orakeldeck te zien en zag het als een hulpmiddel om radicale empathie te beoefenen. De kaarten hebben een mobiliserende kracht en wakkeren ideeën en voorwaarden aan voor collectieve actie en collectieve genezing. Tegelijkertijd stellen ze ons in staat om individuele emoties en gedachten te identificeren. Zoals Givens zegt, “in plaats van onszelf op te vatten als één mensheid, herinnert het ons aan onze vele mensheden”.

Z: Mode is de lens waardoor we kijken in ons werk, maar we raken zoveel meer aan. Hoe we bijvoorbeeld werken met vrouwen in het veld in het Zuiden, in hun lokale context, met hen praten en van hen leren. Het idee van radicale empathie die zich vertaalt in een barmhartige blik, in het kader van een dekoloniale blik. We kunnen niet wegkijken. Wat (blootgelegde) genocide ons in 2023 over de hele sociale media leert, is dat het in je gezicht is, je kunt het niet ontkennen. Er zijn mensen die hierin een rol spelen en zoveel mogelijk licht werpen op wat er in de wereld gebeurt. Elkaar op een andere manier ontmoeten. Het gaat niet om het vinden van oplossingen. Dit doet me weer denken aan Akomolafe’s werk waarin hij schrijft over post-activisme^[5]. Ik begrijp het als volgt: Denken dat je oplossingen vindt, kan contraproductief zijn en zelfs niet waar we in de eerste plaats naar op zoek zouden moeten zijn. Wanneer we de kaarten van Secondhand Speculation op de grond leggen, of dat nu op een dak in Accra is of op een vloer in een geïnstitutionaliseerd gebouw in Duitsland, confronteren we de deelnemers met de wereld die zo subjectief kan zijn. We gaan voorbij aan het oordeel dat wat de kaarten in je zintuigen oproepen, zich vertaalt naar hoe je de wereld hebt ervaren. Meer en meer ruimte creëren voor de marge.

L: Als ik luister naar ‘ruimte creëren voor de marge’, kom ik terug op een belangrijke vraag die door Kenny, een van de deelnemers aan de workshop, werd gesteld: Wie heeft de marge gecreëerd en hoe worden deze grenzen bepaald? In ons laatste kaartspel gebruikten we de margin kaart als een opening om te praten over terminologie en de daarmee samenhangende machtsdynamiek. Weten gemeenschappen/deelnemers in Accra in welke context ze geplaatst zijn? En wie hen daar plaatst? Het is een ‘ruimte van radicale openheid’ zoals gedefinieerd door bell hooks en creativiteit, waar nieuwe kritische discoursen plaatsvinden. Hier worden onderdrukkende grenzen die bepaald worden door ‘ras’, gender, seksualiteit en klassenoverheersing in vraag gesteld, uitgedaagd en gedeconstrueerd. We stelden de grenzen van de marge in vraag, en hoe deze ook intern in de marge liggen – marges die binnen de marge bestaan, en hoe deze grenzen in zekere zin cyclische of voorspelbare patronen zijn.

Z: Om terug te komen op het schaduwgedeelte, ik moet dan denken aan hoe we de koloniale wonden behandelen als portalen om verbinding te maken met het multiversum en af te wijken van de dominante verhalen die de wereld teisteren en het monolithische modesysteem dat we vandaag de dag kennen. Misschien kunnen we alleen in de schaduw de marge betreden. Wat heeft het voor zin om in het centrum te staan, met alle blinde vlekken die voortkomen uit angst en een op schaarste gebaseerde denkwijze? In tegenstelling tot al het koloniale kledingafval dat op het Afrikaanse continent wordt gedumpt, is het onderdrukkende modesysteem gebaseerd op het creëren van een gevoel van schaarste, dat er niet genoeg is en dat er nooit genoeg is. Deze tegenstelling is interessant. De olifant in de ruimte aanpakken, waar sommigen niet naar durven te kijken, is de realiteit van velen. Ik hou van het idee van veilige ruimtes en hoe we dat benaderen door het kaartspel tijdens de workshops. Hoe nemen wij, als begeleiders en ook als deelnemers, verantwoordelijkheid in onze deelname aan het creëren van die veilige ruimte? Om collectief een veilige ruimte te creëren, moet je je zo bewust zijn van de positie die je inneemt in de wereld. Wie mag spreken? Wie mag er harder praten? Wie moet een toontje lager zingen?

Z: Het soort taal dat we gebruiken is belangrijk omdat het gemakkelijk een container van machtsdynamiek kan worden. Voor wie sluiten we deuren als we academische teksten gebruiken? Hoe begrijpen we de verschillende woorden die we gebruiken met de afbeeldingen van de kaarten op verschillende locaties? Angela Davis schrijft over hoe het intersectionele lichaam reflecteert op het overschrijden van grenzen en het collectief organiseren rond crises.

L: Het roept interessante vragen op over grenzen en hoe textielafval zich vrij kan verplaatsen, terwijl menselijke migratiestromen worden beperkt door grenzen. Wat is er nodig om toegang te krijgen tot het Noorden? Waarom kan een oud, beschadigd plastic speelgoed 45.000 km reizen (zonder paspoort) om zonder benen en armen op een markt in Accra te belanden? Het wijst op de absurditeit van het verhaal achter onze spullen… De kilometers die een kledingstuk in zijn leven aflegt in vergelijking met de realiteit dat veel van Kantamanto’s winkeliers nooit de kans zullen krijgen om Ghana te verlaten. Afval is een product van sociale classificatiesystemen: wat wij als afval beschouwen is datgene wat niet in ons geordende systeem past. Kantamanto maakt deze categorisering zichtbaar en nodigt ons uit om na te denken over hoe afval een bijproduct is geworden van onze consumptiegewoonten en hoe het onze identiteiten en sociale structuren vormt. Mensen die worden onderdrukt door ons modeafval, zoals de Kantamanto-gemeenschap, worden als afval naar ‘de marge’ geduwd. Dit illustreert een diepgeworteld probleem in onze maatschappij waar we dingen en mensen classificeren en verplaatsen op basis van een veronderstelde waarde door ‘het centrum’. En wie bepaalt deze waarde, modemerken in het Noorden? Wat zijn vandaag de dag de aspecten van menselijke waarde in het modesysteem?

Z: Dit brengt me bij ons project Sisterhood Omutzi Mabilgu dat zich richt op eeuwenoude innovatie die bestaat in de Tsonga-gemeenschappen (Mozambique) die werken met het heilige blad, palha. We kijken naar beide parallelle landschappen en hoe de uitwisseling van beide zich zou richten op het beheer van hulpbronnen.

L: Regeneratieve systemen.

Z: Ja, in gemeenschappen van de First Nation. De ambachtelijke vrouwelijke gemeenschap van de regio Inhambane bevordert het weven als een vorm van het opbouwen van een relatie tussen de maker en de natuurlijke hulpbron, die in hun handen verandert in prachtige en heilige voorwerpen die deel uitmaken van hun dagelijks leven en van hun manier om met elkaar in gemeenschap te zijn. En zo wordt deze relatie met het land en met de natuur zo integraal dat er een ware intimiteit ontstaat die zich vertaalt in kincentrische ecologie. De natuur benaderen als familie resulteert in het verbeteren en behouden van de ecosystemen waar deze gemeenschappen deel van uitmaken. Deze symbiose van leven in nauwe verbondenheid met elkaar en met de natuur toont ons een oude mythologie, geworteld in haar daden van solidariteit. Dit verwantschap houdt regeneratieve manieren van leven in stand die voorkomen dat afval zoals textielafval überhaupt realiteit wordt.

(een moment van pauze)

Z: Om terug te komen op het orakeldeck, deze bestaat nu uit 60 kaarten met afbeeldingen uit het Zuiden, van lokale creatieve makers. Welke verhalen komen naar boven als je de kaarten aan elkaar koppelt? Onverwachts veel, want juist in het open einde vinden we de ruimte voor het onverwachte wat ons verstand niet kan bevatten. Dat gaat ook over het radicaal openen van de ruimtes. Dingen aan elkaar koppelen die op het eerste gezicht niet per se logisch zijn, maar die elkaar in het contrast kunnen informeren, aanvullen en ontdekken dat er overeenkomsten zijn. Dat is ook het intersectionele lichaam dat in de wereld manoeuvreert. In een constante staat van openheid en leren, en zich bezighouden met zaken die urgent aanvoelen, of ze nu begrepen worden of niet.

L: In ons laatste workshop in Accra namen twee voormalige Kayayei vrouwen (vrouwelijke hoofdportiers) Latifa en Rebekah deel. Rebekah trok de kaart ‘The Collective’ en Latifa koos ‘Capacity’. Latifa deed me denken aan een Ghanees spreekwoord “Twee hoofden zijn beter dan één”. Het is makkelijker voor twee mensen om samen een probleem op te lossen dan voor één persoon alleen. Een simpele handeling van een individu kan een impact hebben op het collectief. In Latifa’s vertaling is dat wat het dragen van ‘Capaciteit’ door een collectief van vrouwen betekent: ‘Sisterhood’. Door nauw samen te werken met de meisjes heb ik geleerd dat alles wat ik heb een voorrecht is, inclusief mijn individualistische denkwijze. Individualisme omvat een Westers waardesysteem, met verschillende culturele overtuigingen en theorieën over de menselijke natuur. Maar door hier te wonen en te werken zie en begrijp ik het leven als een continue cyclus. Net als in de natuur is alles met elkaar verweven en in symbiose.

Z: Dat doet me denken aan een citaat van Martin Luther King, “we zijn gevangen in een onontkoombaar netwerk van wederkerigheid, gebonden in een enkel kleed van lotsbestemming. Wat één direct beïnvloedt, beïnvloedt indirect iedereen”^[6].

^[1] Davis, A. (2015). Freedom is a Constant Struggle (F. Barat, Ed.). Haymarket Books.
^[2] Inspired by a popular quote that was crafted by a group of Aboriginal rights activists from Queensland, Australia in the 1970s.
^[3] https://forthewild.world/listen/slow-study-bayo-akomolafes-we-will-dance-with-mountains-into-the-cracks
^[4] Radical Empathy: Finding a Path to Bridging Racial Divides – February 25, Terri Givens (2020)
^[5] https://www.bayoakomolafe.net/post/what-i-mean-by-postactivism
^[6] APA. King, M. L., Jr. (2018). Letter from Birmingham Jail. Penguin Classics.